ย่านางแดง รหัส 7-34190-001- 331

[สุดารัตน์ อุ่นวงศ์]

ชื่ออื่น เครือขยัน ขยัน สยาน ขยาน
ชื่อวิทยาศาสตร์ Bauhinia strychnifolia Craib
วงศ์ CAESALPINIACEAE
ชื่อสามัญ -
แหล่งที่พบ พบทุกภาคของประเทศ
ประเภทไม้ ไม้เถาเลื้อย
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ต้น ไม้เถาเลื้อยค่อนข้างแข็งขนาดใหญ่มีเหง้าหัวใต้ดิน เถายาวประมาณ 4-10 เมตร สีน้ำตาลเกลี้ยงพาดตามต้นไม้อื่น กิ่งแขนงแยกออกจากง่ามใบสลับกันไปเป็นระเบียบตามปลายกิ่งแขนง มีมือม้วนเป็นคู่ๆ ตรงข้ามกันสำหรับเกาะยึด
ใบ ใบเดี่ยวออกเรียงสลับมีหูใบเล็กๆ 1 คู่ๆ ใบรูปขอบขนานหรือรูปไข่มนรี ขนาดกว้าง 3-6 ซม. ยาว 6-12 ซม. โคนใบหยักเว้าเล็กน้อย ปลายใบสอบแคบหรือแหลม ผิวใบเกลี้ยงและเป็นมันสีเขียว เส้นแขนงใบสีแดงคล้ำ ใบยอดอ่อนสีออกแดง
ดอก ออกเป็นช่อยาวเรียวตามปลายกิ่ง ดอกเป็นหลอดกลวงโค้งเล็กน้อย ปลายบานห้อยลงคล้ายกับดอกประทัดจีนมีจำนวนมากช่อหนึ่งยาว 50-100 ซม. ดอกยาว 2.5 ซม. ดอกลู่มาทางโคนช่อแผ่ออก 2 ข้างของก้านช่อกลีบรองกลีบดอกสีแดง โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นกรวยปลายแยกเป็นแฉกแหลมๆ 5 แฉก กลีบดอกสีแดงคล้ำมี 5 กลีบ มีขนประปรายไม่ขยายบานออกมีเกสรตัวผู้ 5 อัน ก้านดอกยาวประมาณ 0.5 ซม.
ผล เป็นฝักแบนๆ มีขนสีน้ำตาลนุ่มคล้ายฝักฝาง สีเขียวอ่อน
สรรพคุณ ใบ      ขม ใช้เข้ายาเขียว ทำยาพอก        ราก     แก้ไข้
เถาย่านางแดง มีสรรพคุณ ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ แก้พิษทั้งปวง พิษเบื่อเมา ถอนพิษผิดสำแดง แก้ไขพิษ ไข้กาฬ ไข้หัว ไข้เซื่องซึม ไข้สุกใส สำแดง ไข้ป่าเรื้อรัง ไขทับระดู ไข้กลับไข้ซ้ำ บำรุงหัวใจ แก้โรคหัวใจบวม บำรุงธาตุ แก้ท้องผูกไม่ถ่าย
      คนไทยชนบท ใช้เถาย่านางแดงพกติดตัวเวลาเดินทาง เมื่อจะใช้ก็ฝนกับน้ำ หรือน้ำข้าวดื่ม แก้ไข ไข้พิษต่างๆ แก้อาหารเป็นพิษถูกยาเบื่อ ยาสั่ง ฯลฯ. จะช่วยทำให้หายจากอาการเจ็บปวด และถอนพิษได้ทันที จึงเป็นสมุนไพรที่ช่วยขับพิษออกจากร่างกายได้ดีมาก เมื่อทานเป็นประจำ จึงสามารถช่วยขับพิษต่างๆที่ได้รับจากอาหาร อากาศ สิ่งแวดล้อม ฯลฯ.ได้ดี