ฟักข้าว 7-34190-001-497

[ธันวมินทร์ มากมูล]

ฟักข้าว
วงศ์ CUCURBITACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์  Momordica cochinchinensis Spreng.




ชื่อ   
   
   
ชื่อพื้นเมือง    ผักข้าว ฟักข้าว
   ส่วนที่เป็นผัก ยอดอ่อน ผลอ่อน
ฤดูกาล / รส ฤดูฝน / รสขมออกหวาน ผลอ่อนรสหวาน
การขยายพันธุ์ เพาะเมล็ด ปักชำเถาแก่
ประโยชน์ทางยา ใบ-ถอนพิษ เมล็ด-บำรุงปอด
ลักษณะพฤกษศาสตร์   ฟักข้าวเป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันต้นไม้ใหญ่หรือรั้วบ้าน เถาสีเขียวอมเหลือง เถาแก่มีข้อโปนออกเป็นปุ่ม ผิว ของเถาจะมีเม็ดสีขาวเล็ก ๆ กระจายอยู่ทั่วไป เจริญเติบโตมากน้อยขึ้นกับแหล่งที่ปลูก เส้นผ่าศูนย์กลางของเถา 0.5 - 1 ซม. ใบเป็นใบเดี่ยว รูปร่างคล้ายใบโพธิ์ ตัวใบแบ่งเป็น 3 ช่วง สีเขียว เส้นผ่าศูนย์กลางของใบประมาณ 10 - 20 ซม. ยาว 5 - 10 ซม. มีหนวดไว้สำหรับเกาะ ดอกเป็นดอกแยกเพศ คือ ดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย ดอกตัวผู้สีเหลือง มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบรูปไข่ยาวประมาณ 5 - 7 ซม. ดอกตัวเมียเล็กกว่า ผลรูปร่างกลมรี เนื้อแน่นฉ่ำน้ำ มีหนามเล็กขนาด 3 - 4 มม. อยู่บริเวณผิวรอบผล ผลยาว 10 - 15 ซม. กว้าง 6 - 10 ซม. ผลดิบสีเหลือง ผลสุกสีแดงหรือแดงส้ม เมล็ดรูปไข่ มีจำนวนมาก ยาว 2.6 - 2.8 ซม. กว้าง 1.6 - 2.1 ซม.
การปลูก   ฟักข้าวเป็นไม้ที่ปลูกง่าย การขยายพันธุ์มี 2 วิธี คือ วิธีปักชำและวิธีเพาะเมล็ด ชาวบ้านนิยมวิธีปักชำ โดยนำเถาแก่ที่มีรากเลื้อยอยู่ตามพื้นดิน ตัดขนาดให้ยาวพอเหมาะ และนำมาชำในบริเวณที่ชื้น จากนั้นจึงนำมาปลูกในบริเวณที่ต้องการ
ประโยชน์ทางยา   ราก รสเย็นและรสเบื่อเล็กน้อย สรรพคุณถอนพิษทั้งปวง ดับพิษไข้ทั้งปวง
ใบ สรรพคุณถอนพิษ ดับพิษทุกอย่าง หรือใบใช้ปรุงเป็นยาเขียว
เมล็ด สรรพคุณบำรุงปอด
ประโยชน์ทางอาหาร   ส่วนที่เป็นผัก/ฤดูกาล ยอดอ่อน ใบอ่อน และผลอ่อน ใช้รับประทานเป็นผักได้ ยอดอ่อนมีมากในฤดูฝน ผลอ่อนมีช่วงปลายฤดูฝนหรือต้นฤดูหนาว ชาวเหนือเล่าว่ายอดอ่อนของฟักข้าวจะออกตลอดปี หากเราหมั่นเด็ดยอด จะมีรับประทานได้เรื่อย ๆ ส่วนการติดผลค่อนข้างน้อย จะต้องเป็นเถาค่อนข้างใหญ่ อายุนานปี จึงจะมีลูกให้รับประทาน
การปรุงอาหาร ชาวภาคกลางและชาวเหนือรับประทานฟักข้าวเป็นผักในช่วงฤดูกาลที่ออกยอดมาก จะพบมีขายในตลาด วิธีปรุงเป็นอาหารมี 2 วิธี คือ วิธีแรก นำยอดอ่อน ใบอ่อน หรือผลอ่อน นึ่งหรือลวกให้สุก ผลหั่นเป็นชิ้นตามความยาวของผล และนำไปรับประทานร่วมกับน้ำพริก วิธีที่สองคือนำไปปรุงเป็นแกง ชาวภาคกลางมักปรุงเป็นแกงเลียง ส่วนชาวเหนือปรุงเป็นแกงแคหรือแกงร่วมกับปลาย่างผสมกับผักหลายชนิด
รสและประโยชน์ต่อสุขภาพ   ยอดอ่อนของฟักข้าว รสขมออกหวาน ผลอ่อนรสออกหวาน รับประทานเป็นอาหารจะช่วยบรรเทาความร้อนในร่างกายได้
ผลของฟักข้าว 100 กรัม ให้พลังงานต่อร่างกาย 28 กิโลแคลอรี่ ประกอบด้วย เส้นใย 0.8 กรัม แคลเซียม 50 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 9 มิลลิกรัม เหล็ก 0.4 มิลลิกรัม วิตามินเอ 202 IU วิตามินบีหนึ่ง 0.11 มิลลิกรัม วิตามินบีสอง 0.14 มิลลิกรัม ไนอาซิน 0.6 มิลลิกรัม วิตามินซี 178 มิลลิกรัม