ผักหวานบ้าน รหัส 7-34190-001- 388

[พารากุล โคตะรักษ์]

ชื่อวิทยาศาสตร์: Sauropus androgynus (Linn.) Merr
วงศ์ EUPHORBIACEAE
ชื่อสามัญ       ผักหวานบ้าน; ผักหวาน (ทั่วไป); ก้านตง , จ๊าผักหวาน (ภาคเหนือ); โถหลุ่ยกะนีเด๊าะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); นานาเซียม (มาเลเซีย สตูล); ผักหวานใต้ใบ (สตูล); มะยมป่า (ประจวบคีรีขันธ์)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์และเกษตร      เป็นไม้พุ่มสูง 1 – 2 เมตร ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปขอบขนานแกมรูปไข่ (ovate-oblong) กว้าง 2.3 – 3.0 เซ็นติเมตร ยาว 6.3 – 7.9 เซนติเมตร ก้านใบยาว 0.2 – 0.3 เซนติเมตร หน้าใบสีเขียวเข้ม หลังใบสีเขียวอ่อนออกนวล ขอบใบเรียบ (entire) ออกดอกเป็นกระจุกตามซอกใบ ดอกเพศเมียกลีบเลี้ยงสีแดงอมส้ม หรือแดงแกมเหลือง ช่อดอกยาว 1.2 – 1.6 เซนติเมตร ผลกลมแป้น ฉ่ำน้ำคล้ายผลมะยม แต่ผิวเป็นพูตื้นกว่า สีเขียวตองอ่อนถึงขาว ขนาดผลมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 12.5 – 14.5 มิลลิเมตร ดอกและผลอยู่ใต้ใบ เมล็ดสีดำ ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด ออกดอกช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนมิถุนายน
แหล่งที่พบและเก็บรวบรวมพันธุ์ พบในพื้นที่ร่มเงา สวนป่า อำเภอท่าฉาง จังหวัดสุราษฎร์ธานี (SN 376)
การใช้ประโยชน์    อาหารสัตว์ ใบใช้ปรุงอาหาร สมุนไพร ใบและต้นรสหวานเย็น ใช้น้ำยางหยอดตาแก้อักเสบ รักษาแผลในจมูก รากรสเย็น แก้ไข้ถอนพิษไข้ รักษาคางทูม ใบปรุงเป็นยาเขียวแก้ไข้ (วุฒิ; 2540) ชาวเขาเผ่ากะเหรี่ยง มูเซอ ใช้ใบ ทั้งต้น ต้มน้ำอาบ เคี้ยวกินแก้ปวดเมื่อร่างกาย เป็นยาบำรุงสุขภาพสำหรับสตรีหลังคลอด สารสกัดใบและลำต้นด้วยแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ยับยั้งเอ็นไซม์ HIV – 1 reverse transcriptase เล็กน้อย ใบมีสาร papaverine กินมากจะทำให้เกิดอาการเวียนศรีษะและท้องผูก (วงศ์สถิตย์ และคณะ, 2539)
คุณค่าทางอาหาร                                                             ผักหวานบ้าน มีคุณค่าทางโภชนาการมากมายมีสารอาหารหลายชนิด ที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย ได้แก่โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน และแร่ธาตุที่มีประโยชน์ ต่อร่างกาย โดยเฉพาะวิตามินซี มีเบต้า-แคโรทีน สารต้านมะเร็งเป็นตัวนำ ตามด้วยแคลเซียม ฟอสฟอรัสเพื่อกระดูกแข็งแรง ต่อด้วยแมกนีเซียมช่วยในการยืดหดของกล้ามเนื้อผักหวานบ้าน สามารถประกอบอาหารได้หลายอย่าง แต่บางคนไม่ชอบเพราะมันหมินเขียวเล็กน้อย เช่น ผักหวานผัดน้ำมันหอย ผัดไฟแดง แกงเลียง แกงส้ม แกงจืด ชุบแป้งทอด ก๋วยเตี๋ยวผักหวาน ยำผักหวาน หรือแม้แต่ลวกกินกับน้ำพริก
สรรพคุณทางสมุนไพรผักหวานบ้าน ช่วยในการยืดหดของกล้ามเนื้อ ช่วยให้กระดูกและฟันแข็งแรง ป้องกันโรคภูมิแพ้จากมลพิษทางอากาศ ร่างกายขับถ่ายได้ดี รากใช้แก้คางทูม คอพอก แผลฝี ใบใช้ตำ แก้แผลฝี ดอกใช้ขับโลหิต                                                                                              ประโยชน์ที่ได้รับจากผักหวานบ้าน ทั้งคุณค่าทางอาหารและทางสมุนไพรแล้ว ก็ยังช่วยให้ร่างกายได้รับวิตามินจากผัก และแถมยังเป็นผักปลอดสารพิษ