ชื่อวิทยาศาสตร์ : Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsdale
วงศ์ : RUBIACEAE
ชื่อสามัญ :
ชื่ออื่น : กระทุ่มขว้าว (ตาก); กระทุ่มดง, กระทุ่มแดง (กาญจนบุรี); กว้าว, ขว้าว, คว่าว (ภาคกลาง, ภาคเหนือ); กาว (เลย); ขาว (อุบลราชธานี, อุดรธานี); ขะเฝ่า (จันทบุรี); จะวาว (เขมร-สุรินทร์); ตองแดงเหลือง, ตะเพียนทอง (ลำปาง); ตองเหลือง, ตานควาย, ตุ้มควาย (เชียงใหม่); ตุ้มกว้าว (ภาคเหนือ); ตุ้มก้านแดง, เฝ้า (เพชรบูรณ์); ล่องเลาะ (นครราชสีมา); วาว (สุราษฎร์ธานี)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ขว้าวเป็นไม้ต้นผลัดใบขนาดใหญ่
ใบ เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบเดี่ยว ป้อม รูปหัวใจ โคนใบโค้งกว้างและเว้าหยักลึกตรงรอยต่อก้านใบ ปลายใบมน ขอบเรียบ แผ่นใบด้านบนมีขนสาก หูใบอยู่ระหว่างก้านใบ รูปไข่กว้าง ปลายมน ประกบติดกันเป็นคู่ที่ยอด ร่วงง่าย
ช่อดอก แบบช่อกระจุกแน่น รูปทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.1 ซม. ออก 1-5 ช่อตามง่ามใบหรือเหนือรอยแผลใบตามปลายกิ่ง ดอกเล็ก มีจำนวนมาก สีเหลือง กลิ่นหอมอ่อน ผล แห้ง แตก รูปรี ผิวแข็ง รวมกันบนก้านช่อ เป็นก้อนกลม เมล็ดรูปรี ยาว 4 - 5 มม.มีปีกบาง 1 ปีก ออกดอกระหว่างเดือน มีนาคม - พฤษภาคม
การขยายพันธุ์ เพาะเมล็ด
ประโยชน์ เนื้อไม้ใช้ก่อสร้างภายใน
ถิ่นกำเนิด จีนตอนใต้ อินเดีย ศรีลังกา พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซียตอนเหนือ ในประเทศไทย มีการกระจายทั่วทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็ง ที่สูงตั้งแต่ระดับน้ำทะเลจนถึง 80 ซม.