นอ. ธนพงษ์ ลิ้มรัตน์

กองศัลยกรรม รพ. ภูมิพลอดุลยเดช พอ.บนอ.

มนุษย์โลกตั้งแต่อดีตกาลจวบจนปัจจุบันมีความคิดอ่าน และพัฒนาตนเองมาโดยตลอด สิ่งที่ทำให้มนุษย์แตกต่างจากสัตว์อื่นก็คือ จิตใจและสมองของมนุษย์ที่มีพลังงานในการคิดค้น ปรับปรุงสร้างสิ่งใหม่ ๆ ไม่เพียงแต่ทำให้ตัวเองอยู่รอด แต่ให้อยู่อย่างสุขสบายเท่าที่จะสามารถประดิษฐ์สร้างสรรค์เทคโนโลยีมาตอบสนองมนุษย์ด้วยกัน

ด้วยเหตุที่สมองมนุษย์มีวิวัฒนาการเจริญมากที่สุดกว่าสัตว์ชนิดอื่นใด จึงจัดว่าเป็นอวัยวะที่จะเรียกว่าสำคัญที่สุดก็ว่าได้ บางคนอาจจะบอกว่าหัวใจก็เป็นอวัยวะที่สำคัญที่สุด แน่นอนทุกอวัยวะนั้นสำคัญต่อมนุษย์ แต่อวัยวะสิ่งเดียวที่ไม่สามารถจะนำอวัยวะเทียมมาเปลี่ยนถ่ายให้กับมนุษย์ด้วยกันได้ ก็คือสมองนั่นเอง เชื่อว่าคงไม่มีใครจะปฏิเสธความจริงข้อนี้

สมอง (Brain) ซึ่งเป็นอวัยวะในระบบประสาทส่วนกลาง เริ่มมีการสร้างตัวตั้งแต่ในสัปดาห์ที่ 3 นับจากมีการตั้งครรภ์เรื่อยมา โดยเจริญมาจากส่วนตัวอ่อนทางด้าน rostral ของ neural tube ในระยะแรก และแบ่งเป็น

1. Forebrain (prosencephalon) อยู่ทางด้านหน้า

2. Midbrain (mesenphalon) อยู่ตรงกลาง

3. Handbrain (rhombemcephalon) อยู่ทางด้านหลัง

ส่วนสำคัญของสมองคือ สมองใหญ่ (cerebrum) ซึ่งเจริญมาจากสมองส่วนหน้าส่วนที่เรียกว่า Telencephalon โดยสมองใหญ่หนักประมาณ 40% ของน้ำหนักสมอง และเนื้อสมอง cerebral cortex นั้น แบ่งได้เป็น

1. Archicortex (archipallium) เป็นส่วนที่มีวิวัฒนาการเก่าแก่ที่สุดในสัตว์ชั้นต่ำ สมองส่วนนี้มีหน้าที่รับกลิ่น

2. Paleocortex (paleopallium) ซึ่งวิวัฒนาการทำหน้าที่รับกลิ่นสำหรับมนุษย์

3. Neocortex (neopallium) ซึ่งประมาณ 90% ของสมองใหญ่ประกอบด้วย neocortex ซึ่งเป็นส่วนที่มีวิวัฒนาการเจริญที่สุดในคนมีหน้าที่รับความรู้สึกทั่วไป รับภาพ รับเสียง รับรส และความรู้สึกจากอวัยวะภายในควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกาย และเกี่ยวกับภาษาการเรียนรู้ สติปัญญา และความจำ สมองส่วนนี้แหละที่ทำให้คนแตกต่างจากสัตว์

โดยที่สองมีเซลล์ประสาทใน Cerebral cortex ประมาณ 14 พันล้านตัว จึงไม่เป็นที่น่าสงสัยเลยว่า ทำไมมนุษย์จึงมีความคิดอ่าน พัฒนา และคิดค้นอยู่ตลอดเวลา ดังนั้น เมื่อสมองได้รับอุบัติเหตุ ไม่ว่าจะเป็นอุบัติเหตุรถยนต์ยานพาหนะ ถูกกระแทกศีรษะจากการแข่งขันกีฬา เช่น ฟุตบอล ชกมวย รักบี้ หรือถูกยิงเข้าที่ศีรษะ ความสูญเสียหน้าที่ของสมองที่มีต่ออวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายก็อาจปรากฏออกมาในรูปของ แขนขาพิการ อัมพาต ชัก ปากหน้าเบี้ยว หรือสติสัมปชัญญะไม่สมประกอบ ได้มีการศึกษาและพบว่าพื้นที่บนผิวสมอง แต่ละส่วนจะมีหน้าที่ควบคุมอวัยวะแต่ละอย่าง นอกจากนั้นเมื่อสมองได้รับอุบัติเหตุความรุนแรงที่เกิดขึ้นย่อมส่งผลต่อความพิการของสมอง โดยทางการแพทย์มีการให้คะแนนเป็นบรรทัดฐาน เพื่อใช้ตรวจสอบถึงความรุนแรงของอุบัติเหตุและโอกาสที่ผู้ป่วยจะมีโอกาสรอดชีวิตว่ามากน้อยเพียงใด การให้คะแนนนี้เราเรียกว่า GLASCOW COMASCALE ซึ่งดูจากปฏิกิริยาตอบสนองของผู้ป่วยจาก การลืมตาการขยับแขนขา และการมีสติว่าสมบูรณ์ครบถ้วนอย่างไร

นับเป็นความจำเป็นขั้นพื้นฐาน ถ้าพวกเราจะได้เรียนรู้ความรู้เกี่ยวกับสมอง และหน้าที่ของสมอง ซึ่งจะช่วยให้พวกมนุษย์เราเองได้เข้าใจว่า เหตุใดสมองจึงจัดว่าเป็นอวัยวะสำคัญที่สุดของร่างกาย และจะได้หาทางป้องกันอุบัติเหตุไม่ให้เกิดกับสมอง หรือถ้าจะเกิดก็เกิดความรุนแรงหรือความสูญเสียให้น้อยที่สุด โดยการใส่หมวกกันน็อคในขณะขับขี่รถมอเตอร์ไซค์ สวมหมวกป้องกันการกระแทกศีรษะในการแข่งขันกีฬา เช่น อเมริกันฟุตบอลฯ ซึ่งด้วยความรู้พื้นฐานดังกล่าวก็คงจะเป็นประโยชน์ต่อคนทั่วไปไม่มากก็น้อย ที่จะช่วยป้องกันอุบัติภัย หรือหลีกเลี่ยงอันตรายต่อสมองให้กับเราท่านทั้งหลายได้