งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน โรงเรียนวารินชำราบ สพม. เขต 29

ฝางเสน 7-34190-001-181
ชื่อสามัญ Sappan Tree
ชื่อวิทยาศาสตร์ Caesalpinia sappan Linn.
ชื่อวงศ์ Leguminosae
ไม้พุ่มกึ่งเลื้อยขนาดใหญ่ แตกกิ่งต่ำ หรือยืนต้นสูงได้ประมาณ 10 ม. ลำต้นมีหนามโค้ง หูใบขนาดเล็ก หลุดร่วงง่าย ใบประกอบแบบขนนก 2 ชั้น เรียงสลับ แกนกลางใบยาว 15-40 ซม. ใบประกอบย่อยมี 8-18 ใบ ใบย่อย 6-20 คู่ เรียงตรงข้าม เกือบไร้ก้าน แผ่นใบรูปขอบขนาน ยาว 1-2 ซม. ปลายใบกลม เว้าตื้น โคนใบเบี้ยว ดอกออกเป็นช่อกระจะ ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ยาว 15-30 ซม. มีหนามทั่วไป กลีบประดับรูปใบหอก ยาวประมาณ 0.6 ซม. ดอกจำนวนมาก ดอกยาวประมาณ 1.8 ซม. ก้านดอกยาว 1.5-2 ซม. มีขนสั้นนุ่ม กลีบดอกและกลีบเลี้ยงมีจำนวนอย่างละ 5 กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน กลีบเลี้ยงสีเขียว กลีบล่างโค้งและใหญ่กว่ากลีบอื่น กลีบดอกสีเหลือง กลีบกลาง (standard) มีก้านกลีบ ขนาดเล็กกว่ากลีบข้าง มีเส้นร่างแหสีแดง เกสรเพศผู้ 10 อัน แยกอิสระต่อกัน ยาวประมาณ 1.2 ซม. ก้านเกสรมีขน รังไข่มีขน ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว ผลเป็นฝักแบน สีน้ำตาล แข็ง รูปขอบขนาน กว้าง เป็นเหลี่ยมค่อนไปทางด้านบน ยาว 7-12 ซม. ไร้ก้าน เมล็ดมี 2-4 เมล็ด รูปรี แบน ยาวประมาณ 1.8 ซม. สี เขียวอมน้ำตาล
เนื้อไม้ หรือ sappan-wood สีแดงเข้ม ใช้ย้อมผ้าให้สีแดง หรือทำสีทาตัวสำหรับงานเทศกาลในอินเดีย ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญ และเป็นเครื่องบรรณาการอย่างหนึ่งที่ส่งไปถวายพระเจ้ากรุงจีน และเคยเป็นสินค้าที่ผูกขาดของรัฐอย่างหนึ่ง นอกจากนี้แก่นฝางยังมีฤทธิ์
ฝาด ใช้รักษาโรคท้องร่วงและโรคผิวหนังบางชนิดได้
ส่วนที่ใช้เป็นยาคือ เนื้อไม้และแก่น
แก่นฝาง (Sappan wood) มีสารสีชมพูส้มถึงแดง (ขึ้นกับปริมาณ) ชื่อ Brazilin แก่นฝางมีรสขื่นขม ฝาด ใช้ต้มน้ำกินเป็นยาบำรุงโลหิตสตรี แก้ปอด พิการ ขับหนอง ขับเสมหะ ทำโลหิตให้เย็น แก้โรคหืด แพทย์ชนบทใช้ต้มน้ำกินแก้อาการท้องร่วง ธาตุพิการ ร้อนใน แก้โลหิตออกทางทวารหนักและทวารเบา เนื้อไม้ใช้แก้ท้องเสีย แก้บิด ทำให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ แก้ไข้ รักษาโรคทั่วไป
นอกจากนี้ส่วนเปลือก ลำต้นและเนื้อไม้สามารถใช้ต้มรับประทานรักษาวัณโรค ท้องเสียและอาการอักเสบในลำไส้ เป็นยาฝาดสมานและรักษาแผล
   จากข้อมูลรายงานการทดลองต่างๆ ที่มีอยู่ไม่พบข้อมูลการยับยั้งเชือ้ MRSA ของฝาง ทราบแต่เพียงว่าสาร Brazilin ในแก่นฝางที่กล่าวถึงข้างต้นนั้น เมื่อผ่านการต้ม สาร Brazilin จะเปลี่ยนเป็นสาร Brazilein ซึ่งมีสีแดงซึ่งสมัยก่อนใช้ในการย้อมผ้า แต่งสีขนมและทำน้ำยาอุทัย
คุณสมบัติทางยาของเนื้อไม้และเปลือกไม้ฝางเกิดจากกลุ่มของสาร phenol ที่มีชื่อเรียกว่า homoisoflavonoids ลำต้นและใบมีสาร alkaloid และ phytosterol อยู่ในปริมาณมาก